Zingeving in werk: hoe vind je betekenis in je baan?

door Jos Nierop

Zingeving in werk krijgt steeds meer aandacht. Waarom is dat? Het heeft alles te maken met de diepe menselijke behoefte aan zingeving, terwijl zingeving in werk vandaag de dag in het gedrang raakt. Hoe dat precies zit, en hoe je zin in werk kunt vinden, dat verken ik hieronder.

Zingeving in werk: mijn werk moet van betekenis zijn

Niet eens zo lang geleden leefden we in een wereld die bestuurd werd door een ‘alwetende God’. Hij had een plan, hij wist wat goed voor jou was. De zin van alles vonden we in de geborgenheid van Gods aanwezigheid.

Een aantal roemruchtige filosofen hebben God met hun slimme redeneringen naar het rijk der fabels verwezen (of dat ’terecht’ is, laat ik in het midden). Wij volgden gestaag en binnenkort zullen er in Nederland voor het eerst meer ongelovigen dan gelovigen zijn. Maar waar gelooft een ongelovige in? Waar vindt zij de zin van het leven? De ongelovige kampt met levensvragen die steeds weer vragen om creatieve antwoorden: wie ben ik, wat wil ik, wat is belangrijk voor mij?

In een snelle, complexe, individualistische maatschappij zijn dat uiterst ingewikkelde vragen. Tegelijk zijn het vragen waar we niet omheen kunnen. Als mens willen we het gevoel ervaren dat we ergens voor leven. In een context van kapitalisme wenden we ons vaak tot werk wanneer we zoeken naar een zinrijke ervaring. Dáár hopen wie iemand te worden en een positieve bijdrage te leveren aan de wereld.

Nu we leven in welvaart voelen we bovendien dat (werk)geluk, als we dat al ervaren, ook niet alles is. We verlangen naar betekenis. Zo lazen we in 2018 in Harvard Business Review dat 9 op de 10 mensen salaris willen inleveren voor betekenisvoller werk.

Waarom hebben we het hierover?

Het spreekt voor zich dat we graag zinvol werk doen. Maar waarom is dat zo’n belangrijk onderwerp, is werk tegenwoordig vaak zinloos? Ik vrees van wel. Een nutteloze baan kunnen we een bullshitbaan noemen (zie de aflevering van Tegenlicht, mijn bullshitbaan).

Het fenomeen bullshitbaan werd op de kaart gezet door antropoloog David Graeber (London School of Economics). Werk voldoet aan de definitie van een bullshitbaan als de werknemer zelf vindt dat het onzin is wat hij doet en vindt dat zijn bezigheden voor een groot deel nutteloos en overbodig zijn. Ook draagt het werk niet bij aan een betere maatschappij of brengt het de maatschappij zelfs schade toe. Een belangrijke stelling uit de aflevering: meer dan twintig procent van de werkende mensen in het Westen noemt zijn baan een bullshitbaan. Graeber spreekt met betrekking tot Amerika over vijftig procent.

Dat is problematisch. Werk maakt namelijk een groot deel uit van ons leven. En zingeving is een voorwaarde voor mensen om veerkrachtig en met voldoening te kunnen leven. Als zingeving het antwoord is, hoe vinden we die dan?

De zin terugvinden

Wanneer jouw werk nutteloos voelt, kun en moet je hier dan zelf iets aan doen? Het lijkt me goed je behoefte aan zingeving te erkennen, om vervolgens te onderzoeken of deze wat meer te vinden is in je huidige werk. We zijn namelijk altijd vrij in de houding die we kiezen.

1. Onderzoek wat jouw bijdrage is aan de grote missie van het bedrijf. Onderzoek bovendien wat die missie precies is en of je je ermee wilt verbinden.
2. Idealiter valt jouw bijdrage aan die grote missie enigszins samen met jouw krachten en datgene wat je graag doet. Dat vergroot de kans dat jij een wezenlijke bijdrage kunt leveren.
3. Zoek de zin ook in het kleinere. Zingeving in werk gaat niet slechts over de overkoepelende maatschappelijke bijdrage van een bedrijf. We ervaren zin wanneer we elkaar steunen, waarderen en erkennen. Wanneer we alleen of samen met iemand iets waardevols weten te creëren. En wanneer we andere mensen inspireren, helpen of steunen.

In het zoeken naar zin wil ik focussen op de ervaring van zingeving. We weten allemaal hoe nutteloosheid voelt, bijvoorbeeld een uur lang voor niets in de rij staan. Het zinrijke kennen we ook, wanneer we iemand inspireren of écht helpen. Waar die ervaring zich voor jou verscholen houdt, daarop kan alleen jij het antwoord vinden.

Zingeving in werk ten tijde van een pandemie

Hoe was het vóór corona? Door de drukte van alledag konden we sluimerende vragen omtrent zingeving in werk ‘wegdrukken’. Tijdens de pandemie werden onze routines doorbroken en kwamen bij veel mensen vragen op: wat motiveert me in mijn werk, waar doe ik het eigenlijk voor?

Tijdens de coronapandemie hebben we bovendien onderscheid gemaakt tussen de vitale en de – sorry – wat zinlozere beroepen. Miljoenen Nederlanders belandden op de tweede lijst (ik ook). Sommige mensen kwamen met dit onderscheid tot de overtuiging dat wat ze doen misschien weinig waarde toevoegt. Zo raakte zingeving extra in het gedrang.

Een volledige ervaring van zin is tot slot onmogelijk zonder ‘de ander’. De pandemie is uitdagend in die zin dat ze ons van elkaar heeft verwijderd, letterlijk. Bij veel mensen kwamen er gevoelens van eenzaamheid op; het leven werd vlakker en betekenislozer, zonder verbinding voelt het leven zinloos.

De kracht van transcendentie

Zingeving is een diepgaande ervaring. Deze is niet slechts ‘op te wekken’ door als organisatie een mission statement uit te typen. Om dit te illustreren wil ik inzoomen op een van de ervaringsaspecten van zingeving: transcendentie, het gevoel deel uit te maken van een groter geheel. Doordat we leven in een individualistische maatschappij gericht op cijfers, prestaties en efficiëntie, is er het risico dat we elkaar beschouwen en behandelen als ‘dingen’, als ‘bruikbaar’ of ‘onbruikbaar’.

Om transcendentie te kunnen ervaren is het van groot belang om collega’s te zien als waardevolle unieke anderen, net als jijzelf. Ook daar zit een mens met dromen, angsten en verlangens. Verbind je met die persoon en onderzoek hoe jullie samen tot waardevolle creaties en initiatieven kunnen komen. Zo ontstaat er ruimte voor de ervaring van transcendentie, het overstijgen van je eigenbelang en je verbinden met het grotere.

Transcendentie is een bijzondere ervaring, omdat het ons verbindt met de realiteit: dat alles met elkaar verbonden is en van elkaar afhankelijk is. Dat we deze wereld samen vormgeven, op een aarde tussen de sterren. Helaas is er nog altijd een overmatige focus op individueel succes, en dat staat zingeving in de weg.

Conclusie

Het is geweldig wanneer werk een bron voor een zinvol leven is. Werk kan ons helpen te ontdekken wie we in essentie zijn, wat belangrijk voor ons is, het kan ons van levensdoelen voorzien en het gevoel geven dat we onderdeel zijn van iets groters. Dat alles maakt ons veerkrachtiger.

Vandaag de dag is zingeving in werk geen vanzelfsprekendheid. Ik zou je aan willen raden je lijden dan moedig te aanvaarden. We zijn altijd vrij in het kiezen van onze houding. Be the change is hier misschien wel van toepassing. Als de zin ontbreekt, kun je die proberen te maken. Verdiep je in de ander, erken en waardeer je collega’s. Blijf ruimte maken voor creativiteit en co-creatie en houdt zicht op de grotere missie – of in ieder geval jouw grotere missie. Het aannemen van deze houding kan op zichzelf al zingevend voelen.

Heb je behoefte aan een aantal goede gesprekken met een life counselor, omdat zingeving aandacht vraagt? Voel je een gebrek aan motivatie, eenzaamheid, sleur of rusteloosheid en denk je dat je met hulp en steun tot zingeving kunt komen? Heb je iets heftigs meegemaakt, zoals een scheiding of ander groot verlies? Je kunt je via je werkgever aanmelden voor een life counseling traject met een van onze gekwalificeerde professionals. Zingeving ontstaat namelijk in de aandachtige verbinding en dialoog tussen twee mensen. Het probleem van de bullshitbaan is daarmee niet uit de wereld, maar zingeving, hoe dat er ook uitziet, sterkt je altijd.