Levensvragen – wat zijn dat precies en hoe kom je tot antwoorden?

door Jos Nierop

Levensvragen, een mooie, ietwat beladen term. Wat zijn die vragen over het leven precies, wanneer komen ze op, en hoe kom je tot antwoorden? Hieronder onderzoek ik welke rol levensvragen spelen in ons leven.

Wat zijn levensvragen

Levensvragen zijn vragen over de zin van je leven, oftewel: waarom ben je eigenlijk op deze aardbol?. Wat maakt een leven zinvol, ook wanneer deze zin ons niet is ingefluisterd door een hogere macht? Wanneer is je leven de moeite waard? Heb je daar een persoonlijke visie op ontwikkeld, of word je voornamelijk beïnvloed door de maatschappelijke visie?

We hebben het hier over ‘existentiële levensvragen’, vragen die gaan over ons bestaan. We kunnen ze ook wel zingevingsvragen noemen. Het zijn grote vragen, waar je op bewust niveau niet dagelijks bij stilstaat. Maar wanneer het leven moeilijker wordt, dan komen levensvragen vaak ‘vanzelf’ omhoog. Het is niet zo dat deze vragen dan ineens expliciet door je hoofd spoken als concrete zinnen. Er is eerder sprake van een gevoel, bijvoorbeeld een gevoel van leegte, demotivatie, verwarring of onrust.

Levensvragen zijn ’trage vragen’, omdat er geen pasklare antwoorden voor bestaan. We beantwoorden ze door te reflecteren met anderen, door te leven en te ontdekken, en door ons te laten inspireren. Het maakt je veerkrachtig wanneer je af en toe bewust stilstaat bij levensvragen, en jouw antwoorden. Weten waar het in jouw leven om draait, geeft je de kracht en moed om door te blijven gaan, op zoek naar nieuwe wegen.

Levensvragen lijst

Met een simpel lijstje levensvragen doen we dit onderwerp tekort. Laten we daarom eens kijken naar verschillende dimensies en categorieën van levensvragen. Hoogleraar geestelijke verzorging Gaby Jacobs legt in deze video helder uit dat mensen veelal worstelen met vier types existentiële levensvragen:

1. Breukervaringen. Wanneer je een breuk ervaart in je leven, dan komen er levensvragen op. Dat kan het verlies van een kind zijn, een scheiding,  maar ook een nieuwe baan. ‘Breuk’ wil zeggen dat het leven zoals dat er voor jou uitzag ineens een andere vorm aanneemt. Wat je voor ogen had, kan niet meer, of is compleet veranderd. Een voorbeeld van zo een levensvraag: hoe kan ik deze ervaring een plek geven in mijn huidige leven? Welke betekenis heeft deze ervaring voor mij? Nu dit niet meer kan, wat wil ik dan nog wel?
2. Onzekerheid in je bestaan. Zorgen rondom COVID hebben ertoe geleid dat mensen meer onzekerheid ervaren in hun bestaan. Want wat is er in de toekomst nog mogelijk? Wat is ons gezamenlijke lot? De klimaatcrisis leidt tot eenzelfde soort vragen. Een levensvraag die hoort bij zo’n ervaring is bijvoorbeeld: hoe vind ik houvast in zoveel onzekerheid? Keuzestress is nog een voorbeeld van dit type levensvragen. Tegenwoordig hebben we zo veel te kiezen, dat het overweldigend aan kan voelen. Met elke keuze sluiten we duizend andere keuzes uit. Je kunt het gevoel krijgen dat je geen grip meer hebt op je levensloop en je afvragen: waar ben ik naar op weg, wat wil ik echt?
3. Maatschappelijke grenssituaties. Uitsluiting, marginalisering, geweld. In dit soort heftige situaties vragen mensen zich af: hoor ik er wel bij? Waarom overkomt me dit? Welke zin heeft mijn leven nog?
4. Morele spanningen of stress. Ieder mens is trouw aan bepaalde waarden, bijvoorbeeld eerlijkheid, oprechtheid en ambitie. Wanneer je in een (werk)omgeving terecht komt waar jouw waarden botsen met de waarden van anderen, dan leidt dat tot morele spanning of stress. Zo’n conflict roept vragen op: aan wie moet ik trouw zijn? Hoe kan ik een betekenisvol leven leiden?

Kenmerkend aan het opkomen van levensvragen is steeds dat de behoefte aan zingeving in het gedrang komt. Naast bovenstaande types, zijn er nog meer categorieën denkbaar waaronder we levensvragen kunnen scharen:

• Eigenwaarde
  • Wat maakt mij uniek?
•  Betekenis
  • Welke plaats heeft deze ervaring in mijn levensverhaal?
  • Waarom leven we?
•  Waarden
  • Wat is werkelijk belangrijk voor mij de komende tijd?
  • Wat maakt mijn leven de moeite waard?
• Perspectief, richting
  • Waar wil ik naartoe?
  • Welke dromen heb ik?
•  Relaties
  • Wie kunnen mij steunen?
  • Hoe wil ik herinnerd worden?
  • Van wie houd ik?

Geleefd worden en levensvragen

We leven nog altijd in een tijd van maatschappelijke versnelling. Daarmee bedoel ik dat we snel reizen, snel werken, via allerlei media met elkaar in verbinding staan, en een complex leven leiden. Die complexiteit kan ertoe leiden dat het voelt alsof je ‘geleefd wordt’. Je wordt wakker en probeert de hele dag zo efficiënt mogelijk te voldoen aan alle verwachtingen van buitenaf, om aan het eind van je dag uitgeput op bed te ploffen.

Wanneer je je overmatig bezig moet houden met bureaucratische eisen, verantwoordelijkheden, telefoontjes, taakjes, e-mails, dan kan je op een gegeven moment het gevoel bekruipen dat je te weinig aandacht besteedt aan wat er voor jou werkelijk toe doet. Je bent het contact kwijt met wat voor jou zinvol voelt en dat kan leiden tot fysieke en mentale klachten.

Ook hier komt de behoefte aan zingeving in de knel. Het is nu belangrijk om stil te staan bij de levensvragen die opkomen. Waar verlang je werkelijk naar? Wat maakt jouw leven de moeite waard? Het kan fijn zijn om hier met een gekwalificeerde professional over in gesprek te gaan; iemand die weet wat zingeving is en wat aspecten van zingeving zijn.

Hoewel we leven in tijden van versnelling, ontstond er tijdens de pandemie een gedwongen vertraging. In die vertraging stonden sommige mensen ineens bewust stil bij levensvragen: waar werk ik eigenlijk voor, wat is de diepere betekenis? Dat is een mooie kans om stil te staan bij de koers die je wilt varen. Voor sommigen was of is die ervaring best confronterend of verwarrend.

Conclusie

Levensvragen komen veelal op wanneer het leven moeilijk is; wanneer het leven plotseling verandert, of wanneer we niet kunnen leven naar wat we belangrijk vinden. Wanneer deze vragen weinig of geen bewuste aandacht krijgen, dan gaan we ons leeg, vermoeid en ongeïnspireerd voelen. Het is fijn wanneer er iemand voor je is om over je levensvragen te praten, want we komen tot antwoorden door te reflecteren en door ons te laten inspireren. Wanneer een situatie werkelijk knelt, dan kan het fijn zijn om met een gekwalificeerde professional in gesprek te gaan. Bij i mindLife kan dat. Onze life counselors gaat met medewerkers in gesprek over hun levensvragen.